Staties van de naakte knaap

Jos Stroobants

Toen lieten allen hem in de steek en vluchtten weg. Een jongeman, die alleen een linnen kleed aanhad, probeerde bij hem te blijven, maar toen ook hij werd vastgegrepen, liet hij het kleed in hun handen achter en vluchtte naakt weg.   (Marcus 14 : 50-52)

varianten op Marcus 14:1 - 16:13
bij Armand Demeulemeester’s Kruisweg van de Stilte

1.  Laatste avondmaal

een aanhef / een lied

Gezongen moet het zijn, dit witste der verhalen:
tweemaal schemering en tweemaal ochtenddauw,
gezongen schaduwpijn van vallen, opstaan, falen,
hinkstapwandeling, gejubel én gejouw.

Ik had een vriend weleer, voor dag als ook voor nacht,
voor tafels (deling én vermenigvuldiging).
Mijn vriend was goed in feest.  Je werd altijd verwacht,
ging steeds verzadigd heen en vol verwondering.

Wit op het tafellinnen liggen nu verhalen,
in de bekers geuren echo’s van zijn stem,
en woorden wachten breekbaar in de aarden schalen.
Buiten ligt al nacht, en voetangel, en klem.

Hier, binnen, geeft hij ieder woord zijn blankste ziel,
en kijkt en weet, en spreekt ons eens voorgoed aaneen
als naven in een draaiend, draaiend, kosmisch wiel.
Maar wat er wacht in maanlichtnacht, dat raadt er geen.

Gekrijs van hanen reeds in ’t schorste der verhalen.
Ergens rinkelt geld, en ergens flakkert schuld.
(De tuin nog zonder engel, zonder nachtegalen.)
Ik sla het laken om, en ga, met nacht omhuld.

2.  Doodsangst

een litanie

En dat er is niet meer dan dit - wellicht:
een overwicht van almaar korter tijd,
dat monster dat mij bijt en opvreet, uitspuwt,
en mij duwt over de laatste grens.

En dat er is niet meer dan dit  - misschien:
onzegbaar zien in eenzaam diepste diepten,
mogelijkheden toekomst onbenut
en ongedeeld, onbruikbare vermoedens.

En dat er is niet meer dan dit - wellicht:
ondragelijk gewicht, het bijtend angstzweet
van te veel ‘waarom?’ en woorden zonder
weerwoord, warmte of verwondering.

En dat er is niet meer dan dit – misschien:
de waan waarvan ik me bedien, en waarin
ik me van het zwart bevrijd, het web
waarin geen enkel middelpunt gedijt.

En dat er is niet meer dan dit – wellicht:
ikzelf in taal gevangen, opgegaan…
Verlangen: proza, stank van oude woorden,
wonden ongezongen, ongedicht.

3.  Judaskus / De jongeling

vier kwatrijnen

Ik in de nacht, wit linnen om mij heen geslagen.
Onbetrouwbaar is de maan.  En niet gedragen
door de wind of door het struikgewas, zie ik
verraad.  Wie ís hij die het uiterste wil wagen?

***

Is deze tuin een antwoord op mijn stomme vragen
of er vruchtbaarheid bestaat - in deze dagen
waar een kus een wapen wordt, en wapens spot
waarmee de knechten van de nacht op spoken jagen?

***

Is het de bries, een tak, een hand tussen de hagen
die mij grijpen wil, mijn blik niet kan verdragen?
Naakt de nacht in - met wiens ogen op mijn lijf?
Ik vlucht, een zuiver fabeldier voor vreemde sagen.

***

Opschrijven zal ik wat mijn hart en ogen zagen:
wijding én verraad, getast in vele lagen,
en een dag van wit verblindend licht.  Ik loop
ontkleed, ontdaan, totdat zijn tijd mij weg zal vagen.

4.  Verloochening van Petrus

een sonnet

En dóór de nacht gegaan van hard zwart marmer,
dwaler door een godverlaten stad
die mij van binnenuit opbrak, en armer
nu voortaan, het barre hart schaakmat…

En door mezelf gegaan, waar elke steeg
naar vuilnis stonk en elke diepe ader
hakkelde van angst: het lijf dat veeg
en leeg zichzelf herkende als een dader…

Semper dolens. Darmsnaar op mijn luit
ben ik, mijn eigen trage troost verzinnend,
want ik weet: ik werd gezien.  Mijn huid

verschroeide toen hij keek, en traag beginnend
brak een dam in mij van gal en tranen
en de zachtste schreeuw van duizend manen.

5.  De geseling

een nachtlied

Wie heeft mijn vriend geslagen?
Wie  de harde zweep
van stad en nacht en angst
als vloek op hem gelegd?
En ik, een vluchter, hoor
de echo’s langs de gevels
van de nachtstad bloeden,
weet geen raad, geen redding
met de stilte van
geschiedenis en aarde.

Wie heeft mijn vriend geslagen
als een antwoord op
de vrede van zijn woord?
Wie heeft de hand geheven,
wie gespot, gespuwd?
En heeft hij dan herkend
mijn ongerijmde zwijgen,
hoe ik op hem sloeg
de striemen, slag na slag,
van mijn afwezigheid?

6.  Veroordeling door Pilatus

een rondeau

Zijn stenen stoel zit hard en stroef
bij recht voor moordenaar of boef.
Hij weet hoe smal de wet kan zijn,
hoe wreed de roepers op het plein,
en zelden werkt zijn heksenproef.

De vrouw in hem zegt: “Ik ben droef
om deze man zonder gesnoef.”
Hij houdt zich vast aan schone schijn:
zijn stenen stoel.

Ik zie hoe hij zich ondergroef
tegen de meute on the move
in kronkels van zijn rechtersbrein.
Hij wast zijn handen, voelt zich klein,
geklemd als in een marmergroef,
zijn stenen stoel.

7.  Kruisopneming

een ballade

Ik was de danser rond de zon,
gezel van sterren en van maan.
Wie heeft die dans mij aangedaan
toen hij zijn kosmos pas begon?
Hij gooide staartster en planeet
met gulle hand de ruimte in.
Ik werd zijn engel, vriend, vriendin,
ik werd zijn glanzendste komeet.

Het lied is hij, de danser ik
die nu mijn woord, mijn zwijgen wik.

Ik was de danser om zijn ark,
zijn tong, zijn dichter en zijn trom,
zijn lief, zijn krijger, om en om,
in strijdperk, tempelhof en park.
Hij fluistert, vloekt, ontziet me niet,
hij slaat me koning, zendt me, huurt me
als zijn hofnar, en hij stuurt me
met een fluitje in zijn riet.

Het lied is hij, de danser ik
die nu mijn woord, mijn zwijgen wik.

Ik werd de danser in zijn storm,
de schone slaper in zijn schip,
de meermin zingend op een klip.
Mijn dansen geeft zijn zingen vorm.
Ik storm totdat hij mij bedaart
met kennis, wijsheid, wonderzalf,
totdat ik héél ben, niet meer half,
en al zijn liefde bijna waard.

Het lied is hij, de danser ik
die nu mijn woord, mijn zwijgen wik.

envoy

Ik ben zijn tuin, ik bloei, ik geur.
Ik ben zijn krekel en zijn kleur.
Het lied is hij, de danser ik
die straks voorgoed mijn zwijgen schik.

8.  Simon van Cyrene & Veronica

zeven haikoes

een man langs de weg
ziet een man op die weg, en
kijkt níet van hem weg.

***

een hand op het hout
en een voet op de aarde –
maar géén woord gewaagd.

***

een man en een man:
twee mannen dragen hun lot –
en meer kan er  niet.

***

man die helpt dragen,
vrouw met een doek langs de weg –
en één kent zijn eind.

***

vrouw onder vrouwen,
schering en inslag van het
stedelijk weefsel.

***

durch Mitleid wissend:
zweet en tranen, bloed en stof –
afdruk wordt indruk.

***

een hand op het hout
en een doek tegen bloeden –
een man en zijn weg.

9.  De wenende vrouwen

een lamentatie

Zo zwijgt verdriet verloren langs de gevels,
machteloos en vloeibaar.  Zo, vergeefs,
staan wij ons tranen toe, en nevels
hangen vóór wat al té waar is, al
te zwaar om mee te leven naar de morgen
toe.  Wat weegt is: willekeur van pijn,
de zwarte onvoorspelbaarheid van zorgen,
onheil, en vergeten, plicht tot zijn.

Maar wie wordt door verdriet gered?  Wie klaagt
sluit elke toekomst af, verstikt zijn kind,
en wordt zo zelf beklagenswaardig, draagt
geen bloesems in de lente, zoekt maar vindt
geen aren in de zomer, vruchteloos
zijn herfst en winter.  Nooit bloeit er een lied
achter gesloten luiken, noch gloort licht
in dit verstedelijkt verstard verdriet.

10.  Maria en Johannes

terzinen voor een elegie

Nacht midden op de dag.  Een heuvel heel alleen
in dit verdoemde landschap.  Eenzaam ‘ik’ ook, steen
geworden zwijger, blinde kijker – nu ver heen.

Nacht midden op de dag.  Een moeder en een zoon,
alleen, maar aan elkaar besteed, haast homofoon
hun zwijgen, hun verdriet.  Hun toekomst asynchroon.

Nacht midden op de dag.  Gestameld woord.  Een kreet
van onweer, onmacht, aardesmal maar hemelbreed.
Geen troost, geen weerwoord, geen vergelder of profeet.

Nacht midden op de dag.  Een moeder en een zoon,
voorgoed verslagen én vernieuwd, elkanders loon
voor welke dageraad?  Elkanders antifoon.

Nacht midden op de dag. En zwijgend ik, ver heen,
onzegbaar naakt, geraakt door alles wat verdween,
ik zoek mijn kleed, mijn taal, mijn vriend, en ween.

11.   Kruisdood

een epitaaf

dood-
gesproken
dood-
gezwegen
onmogelijke zIN RItme binnenin
onmogelijk gewIN RIchting of begin
zo naakt
was jij
(noch ik)
nog nooit
een braak
stuk land
berooid
en on-
voltooid
vergooid

12.  Verschijning aan Maria Magdalena

een sonnet met ritornellen

Zeg het mij: wát heb je dan gezien?
Een tuin onder de ochtenddauw? met geuren
van de nacht in neveldamp misschien?
met fonkelnieuwe, ongeziene kleuren?

Jos Stroobants, juli-november 2011

Armand Demeulemeester en de Kruisweg van de Stilte

De eerste grote ‘cyclus’ die Armand Demeulemeester (Ronse, 1928-2002) schilderde, was de Kruisweg van de Stilte, een opdracht van de broeders van Westvleteren. Het betekende in zijn oeuvre een kantelmoment: het figuratieve zou voortaan de bovenhand halen op het louter abstracte. Het was tevens het moment waarop hij in zijn werk de Bijbel grondig ging verkennen. “Na Westvleteren is de Bijbel zeer sterk in mij gegroeid. Ik ging meer lezen, ik vond zoveel meer dat me diep trof.” zegt hij daarover zelf. Er zouden nog cyclussen volgen: Hooglied, Genesis, nog een tweede kruisweg, te zien in de kapel van het Sint-Jozefsinstituut in Torhout. Ook voor afzonderlijke doeken vond de schilder inspiratie in de Bijbel: ‘Een damp uit de aarde’ werd bij het pausbezoek van 1995 door de Belgische bisschoppen als geschenk aan Johannes-Paulus II aangeboden.

Demeulemeesters kruisweg wijkt bewust af van het klassieke patroon van 14 staties. Met het Bijbelverhaal over het lijden, de dood en de verrijzenis van Jezus als uitgangspunt, kwam de schilder tot 12 ‘staties’, met als ‘opener’ het Laatste Avondmaal (een drieluik) en als ‘bekroning’ de verschijning aan Maria Magdalena. De levensgrote figuren, Christus op kop, dagen de toeschouwer uit, confronteren hem met het mysterie van lijden en dood, maar ook met het hele scala aan thema’s dat Jezus’ lijden en dood oproepen: vriendschap, liefde, verraad, ontgoocheling, wreedheid, wanhoop, angst, opportunisme, berekening, wroeging, berouw, vergeving… Vanuit elk doek kijkt Jezus ons indringend aan: niemand ontsnapt aan zijn blik, zijn oproep, zijn mede-menselijkheid.

Wie de confrontatie met deze kuisweg aandurft, wordt geconfronteerd met zichzelf, met alles wat menselijk is, maar evenzeer met de diepste diepte, met het mysterie …, met God?