Henri Matisse ‘La table noire’
De schilder en zijn model
Robert Anker
Doe toch die bloemen weg en laat mij zien.
Maak mij los van het behang, van deze stoel.
En nu je eindelijk luistert, noem mijn naam,
ik ben geen tafel. Kijk me aan, dit moet je zien.
Dat ik van groter diepte ben dan weelde,
dat, hoewel jij mij penseelde, maar hoe mooi ik ben.
Doe die bloemen weg, je hebt het al gezien.
Hoe leeg je schilderij is, want je leven,
als ik ben opgestaan. Tenzij om naar je toe –
Ik neem je hand en breng je naar het leven.
Kijk nog even, hoe verliefd je bent.
Hoe lukt me wel, ik ben toch je model.
Henri Matisse ‘Les plumes blanches’ detail 1919
Robert Anker moet het schilderij van Matisse, La table noire uit 1919, dat in privébezit is, gezien hebben op de Matisse-tentoonstelling in 1983 in Düsseldorf, of anders in de catalogus van die tentoonstelling. Dat laatste is eigenlijk wel zeker, want zijn gedicht ‘De schilder en zijn model’ verwerkt een opmerking uit de catalogus bij het schilderij La table noire. Er wordt gezegd dat Matisse hier zijn model Antoinette heeft geportretteerd, maar dat zij op dit doek geen hoofdzaak is (wel op twee in datzelfde jaar geschilderde portretten, getiteld Les plumes blanches). Het model is opgenomen in het decor van de grond, de bloemen, het behang en de opvallende zwarte tafel. Matisse heeft, volgens de catalogus, het schilderij La table noire genoemd, omdat de tafel eerst wit was en hij hem pas later zwart heeft geschilderd. Het feit dat Matisse zijn model zo ondergeschikt maakt aan haar omgeving is voor Anker aanleiding om haar in zijn gedicht aan het woord te laten. Zij zegt dan tegen Matisse dat zij meer is dan alleen onderdeel van een decor en dat het niet om de bloemen of het behang en al helemaal niet om de zwarte tafel gaat, want dat het hele schilderij ‘leeg’ zou zijn, zodra zij op zou staan en eruit weg zou lopen. Zij wil Matisse laten inzien wie zij werkelijk is – ‘dat ik van groter diepte ben dan weelde’ – en dat het niet alleen voor zijn kunst, maar vooral ook voor zijn leven van het grootste belang is dat hij dit beaamt. Zijn leven is, zoals zijn schilderij, leeg als het zonder haar is. Anker bewandelt de omweg van het beeldgedicht op een emotionerende manier. Hij laat het geschilderde model praten tegen haar schilder en zich uiteindelijk bevrijden uit het schilderij waarop zij vastzit in een veelkleurig decorum. Zij neemt het initiatief om hem, de schilder, een leven te bezorgen ‘van groter diepte’ en zij kan dat doen omdat zij zich zijn ‘model’ weet, zijn voorbeeld en maatstaf dus.
Het spreekt vanzelf dat Anker met zijn gedicht geen biografisch commentaar heeft willen leveren op de verhouding van Matisse tot zijn model Antoinette. Hij baseert zich weliswaar op het schilderij, en op de toelichting in de catalogus, maar hij zet die visuele en verbale gegevens overigens geheel naar eigen hand. De verhouding tussen de schilder en zijn model wordt in dit gedicht meer in het algemeen een liefdesrelatie, waarin de vrouw haar man ervan wil overtuigen dat het leven zonder haar een leeg leven is.