Munch – ‘elementaire emotie’ 

Edvard Munch ‘De Schreeuw’ 1895 tempera en potlood op karton

elementaire emotie

Chris den Engelsman

tempera en potlood
als blue notes gevangen
in de pijnlijke verhouding
van een oerbeweging

soberheid kleurrijk
en sprekend verbeeld rijpt
onder zon regen en sneeuw
verder tot noorderlicht

ver weg lokt de andere
oever gloedvol
slechts het fantoom van ons
eigen hart versperd de weg
de andere oever
altijd oneindig dichtbij

Edvard Munch ‘De Schreeuw’ 1895 tempera en potlood op karton (detail)

Munch schilderde vier versies van ‘De Schreeuw’. Drie daarvan hangen in Noorse musea. De vierde was tot voorkort in handen van de Noorse zakenman Petter Olsen. Zijn vader was vriend, buurman en beschermheer van Munch. Op een veiling bracht dit schilderij onlangs (april 2012) 120 dollar. Daarmee behoort dit schilderij met Picasso’s ‘Naakt, Groene Bladeren en Buste’ uit 1932 (106 miljoen dollar) Jackson Pollock’s ‘No. 5′ (140 miljoen dollar) en Cezanne’s ‘Kaartspelers’ uit 1892 (250 miljoen dollar) tot de duurste schilderijen ter wereld.

Edvard Munch ‘De Schreeuw’ 1893	Edvard Munch ‘De Schreeuw’ 1895 litho

Het schilderij in tempera en potlood op karton is de meest kleurrijke en de enige die nog in de originele, door Munch zelf geschilderde lijst zit. Daarop staat een gedicht waarin Munch de inspiratie voor het schilderij, een avondwandeling met vrienden, verwoordt.
‘Ik voelde een zweem van melancholie – ik stond stil, doodmoe. Over de fjord en de stad hingen bloed en tongen van vuur. Mijn vrienden liepen verder. Ik bleef achter. Trillend van angst voelde ik de grote schreeuw in de natuur’
Volgens andere bronnen luid de tekst op de lijst iets anders:
‘Ik wandelde over een pad met twee vrienden. De zon ging onder. Plotseling werd de lucht rood. Ik hield de pas in, voelde me uitgeput en leunde op een hek. Er waren bloed en tongen van vuur boven de blauwzwarte fjord en stad. mijn vrienden liepen door en ik stond daar trillend van angst – en ik voelde hoe een oneindige schreeuw door de natuur trok’

Ik hoop de oorspronkelijke tekst nog eens te kunnen lezen.

Onlangs (mei 2012) gezien in het Singer museum in Laren:

Edvard Munch (1863 – 1944) Zomerdag aan een Noors fjord 1880 olieverf op doek Dit werk behoort tot Munchs vroegste olieverfschilderijen. Munch was pas zeventien jaar toen hij het vervaardigde. Met een losse, spontane schildertoets geeft Munch hier een verstilde impressie van een fjord met een spiegelend wateroppervlak op een windstille dag. De stenige oever, die later steeds in zijn landschappen terugkeerde, verwijst naar de omgeving van de vaak door hem bezochte plaats Åsgårdstrand. Het motief van een eenzame figuur aan een oever of strand zou in zijn latere symbolische werk een betekenisvolle lading krijgen. Rond 1890 zou Munch zich naast Vincent van Gogh en Paul Gauguin tot een van de belangrijkste wegbereiders van het expressionisme ontwikkelen.

Edvard Munch (1863 – 1944) Zomerdag op de steiger 1888 olieverf op doek     Het museum Kunst der Westküste kon dit doek onlangs verwerven uit particulier bezit. Het is tot nu toe slechts tweemaal geëxposeerd. In de zomer van 1887 verbleef de familie Munch op het Noorse eiland Veierland. Voor dit werk hebben zijn twee jongste zusters Laura en Inger te plekke geposeerd. De heldere vlakverdeling van deze compositie wordt bepaald door de horizontale lijnen van de boot en de horizon en door de verticale lijnen van de staande zus en de steiger. Het kleurenpalet is uitgebalanceerd en vormt tegelijk een contrasterend en samenhangend geheel van koele én warme tinten.